Okullarda Beslenme Programı ve Uygulaması

Okullarda Beslenme Programı ve Uygulaması

Okulda, imkânlar ölçüsünde çocukların beslenmesine ve beslenme eğitimi­ne önem verilmelidir. Okulda beslenme programı uygulamanın temel amacı, ço­cuğa beslenme ile sağlık ilişkilerini benimseterek iyi beslenme alışkanlığı kazandırmak; bunu yaparken, çocukların besin ihtiyaçlarının bir bölümünü öğle yemeği ve ara kahvaltısı ya da birini vererek karşılamaktır.

Okulda beslenme programını ya da saatini yöneten ve uygulayan öğretme­nin beslenme alanında yetiştirilmiş olması gerekir. Öğretmen, yemek sırasında öğrencileriyle birlikte olmalı, fırsatlardan yararlanarak ve öğrencilerin ilgilerini yönlendirerek yenen besinler ve beslenme konusunda öğretici ve eğitici bir or­tam yaratmalıdır. Ayrıca, sınıfta; okulda, evde, dışarda yenilen günlük yiye­ceklere ve beslenmeye ilişkin çalışmalar, tartışmalar ve eleştiriler yaptırmalıdır. Yeterli ve dengeli beslenmenin yararı ve önemi vurgulanmalıdır. Beslenme eği­timi, çocuğun yaşına uygun olmalıdır. Beslenme eğitiminin etkili ve kalıcı ola­bilmesi için öğretmen çeşitli fırsatlardan ve derslerden yararlanmalıdır.
Çocuğun okulda, evde ve dışarda yedikleri bir bütün olarak ele alınarak günlük aldığı yiyeceklerin çeşidi, miktarı, enerji ve besin değeri genel çizgileriy­le basit olarak hesaplatürılabilir. Yeterli, gerekli olup olmadığı tartışılıp eleş­tirilebilir. Besin gruplarından hangilerinin eksik ya da fazla yendiği ortaya ko­nabilir. Yenilen besinlerin fiyatlarıyla beslenme değeri karşılaştırabilir. Ekono­mik beslenme yolları örnekleriyle anlatılabilir. Bu ve benzeri beslenme ile sağ­lık konuları, çocuğun düzeyine uygun olarak çeşitli derslerde işlenebilir. Örne­ğin, günlük tüketilen besinlerin miktarı, enerji değerleri, matematik dersinde, dört işlem öğretilirken basit problemler şeklinde hesaplatılabilir. Türkçe, iş bilgisi, din ve ahlâk, resim ve sosyal bilgilerle ilgili derslerde, sağlıklı beslenme, temizlik, savurganlık gibi konularda grup çalışmaları, resimler, kompozisyon, şiirler, öyküler, oyunlar hazırlatılabilir.

Kötü beslenmenin büyümeye, sağlığa, başarıya, vücut şekli ve görünüşe za­rarlı etkileri örneklerle ve resimlerle anlatıla bilir. Çocuğun beğenilme isteği dik­katle kullanılarak beslenme eğitimi yönlendirilebilir.Okulda verilecek ya da okula getirilecek yiyeceklerin belirlenmesi ve ha­zırlanmasında çocukların görüşleri alınmalı, tartışılmalı ve fırsat eğitimi yapıl­malıdır. Ayrıca, okul kantininde ve çevrede satılan yiyeceklerin besin değerle­ri, fiyatları, sağlık ve temizlik kurallarına uygunluk durumları gibi konular da tartışılmalı, eleştrilmelidir. Böylece, çocukların, gereksiz olan ve zararlı olabi­lecek besinleri almaları kolayca önlenebilir. Ayrıca, okul kantinleri ve çevrede satılan yiyecekler denetlenmelidir. Kantinde, çocukların beslenmesine katkısı olabilecek besinlerin satışı sağlanmalıdır.

Okul kantini, kâr amacıyla değil, çocukların iyi beslenmesine yardımcı ol­mak üzere işletilmelidir. Okuldaki beslenme programı ve eğitimi, ancak yukarı­da açıklanan ve benzeri çalışmalarla, iyi beslenme alışkanlıklarını pekiştiriri, kö­tü alışkanlıklardan caydırıcı, yeni iyi alışkanlıklar kazandırıcı ve etkili olabilir. Okulda öğrencilere öğle yemeği ya da kahvaltı verilmesi ve beslenme eğitimi yapılması, aile içinde iyi beslenemeyen çocukların beslenme durumunun düzel­mesine de yardım eder. Ayrıca, etkili olan beslenme eğitimi, çocuklar aracılığıyla aileye de yansıyabilir. Okulda uygulanan beslenme saati gereği toplu olarak ye­me; çocuklara insan ilişkilerinde olumlu deneyim ve davranışlar da kazandırma gibi yönlerden de önem taşır. Okulda, çocuklara öğle yemeği ve ara kahvaltı ya da birinin verilmesi çok çeşitli yönlerden gerekli ve yararlıdır. Yalnız, okulların çoğunda mutfak, araç, yer, para ve eleman yetersizliği gibi çeşitli sorunlar vardır. Bu yönlerden yeterli donatılmamış okullarda da, varolan kaynaklar en verimli biçimde kullanılarak, ailelerden ve çevreden yardım istenerek, çocuklara besin değeri yüksek, ucuz ve hazırlanması kolay yiyecekler verilebilir. Örneğin peynirli yumurtalı, etli ek­mek, börek, çörek, sandviç, meyve, meyve suyu, süt, yoğurt, ayran gibi yiyecek­ler basit imkânlarla bile hazırlanabilir. Süttozundan süt, yoğurt ya da ayran yapılabilir. Bu tür yiyecekler, yemekhanesi bulunmayan okullarda dersliklerde bile yenebilir.

Okulda verilecek yiyeceklerin seçimi ve hazırlanmasında çocukların görüş­leri de alınmalıdır. Yöresel beslenme alışkanlıkları ve çocukların beğenisine uy­gun hazırlanmayan yiyeceklerin tüketimini sağlamak, zorlayarak iyi alışkanlıklar kazandırmak imkânsızdır. Bunun için besin değeri yüksek olmak koşuluyla, çocukların beğenisi ve alışkanlıkları dikkate alınmalı, çeşit, miktar ve görünüş yönünden de doyum sağlayacak şekilde hazırlanan yiyecekler taze olarak veril­melidir. Yiyecekler, beslenme de sağlık kurallarına uygun ve temiz olarak ha­zırlanmalıdır.

Yiyecek satın alınması için gereken para, hayır ve yardım derneklerinden, devletten, okul koruma derneklerinden ve okul aile birliği gibi çeşitli kaynak­lardan sağlanabilir. Okulda yeterli eleman yoksa, çocukların ailelerinden de yi­yecek hazırlamada yardım istenebilir.
Okullarda yemek verilmesi için uygun mutfak ve gerekli ortamın hazır­lanması yakın gelecekte imkânsız gibidir. Bazı gelişmiş ülkelerde örnekleri ol­duğu gibi, büyük şehirlerde merkezi mutfakların kurulması daha ekonomik ola­bilir. Merkezi mutfaklarda hazırlanan yiyecekler, uygun ve sıcak tutucu kap­larla okul yemekhanelerine dağıtılabilir. Çocuklar için yiyecek hazırlama ve dağıtım işlerini yürütmek üzere, bu konularla uğraşan kişi ya da kuruluşlarla anlaşma yapılabilir.

Yemek verilmeyen okullarda, genellikle, öğrencilerin yemeklerini getirme­leri ya da sırayla her gün bir öğrenci ailesinin yemek sağlaması istenmektedir. Ailelerin ekonomik güçleri, eğitim düzeyleri ve değer yargıları değişik oldu­ğundan, getirilecek yiyeceklerin seçiminde güçlükler ve çelişkiler olmaktadır. Ba­zıları ekonomik güçlerini bile zorlayarak pahalı ve gösterişli yiyecek getirmeye çalışmakta, bu başka çocukları imrendirmekte, konu yarış ve gösterişe dönüş­mektedir. Bu ve benzeri uygulamalar, yararı bk yana zararlı olmaktadır. Çocuk­lara okulda yemek verme imkânı yoksa ve okula yiyecek getirilmesi isteniyor­sa, bu da belirli kurallara bağlanmalıdır. Sınıftaki öğrencilerin tümünden, her öğrencinin kolayca sağlayabileceği aynı ya da benzer yiyecekleri getirmeleri is­tenebilir. Her aileden para toplanarak uygun yiyecekler alınabilir ya da alına­bilecek yiyecekler belirlenerek, gerekirse para toplanıp verilerek sırayla ya da isteğe göre çocukların ailelerinin hazırlaması için işbirliği yapılabilir. Yoksul ve durumu uygun olmayan öğrencileri kayırıcı önlemler alınabilir.